بررسی اثر متقابل ژنوتیپ در محیط بر محتوای آنتی‎اکسیدانی آرد کامل ژنوتیپ‎های گندم

در شرایط تنش در بدن موجودات زنده دسته‏ای از ترکیبات ناپایدار به‏نام رادیکال‏های آزاد تولید می‏گردد که قادرند به ماکرو مولکول‎های حیاتی انسان آسیب برسانند. طیف وسیعی از ترکیبات با عنوان آنتی‏اکسیدان‎ها قادرند که رادیکال های آزاد را مهار ‏کنند. مهم‏ترین گروه از ترکیبات آنتی‏اکسیدانی، آنتی‎اکسیدان‎های طبیعی است که اغلب در گیاهان وجود دارند. گیاهان سهم مهمی در سبد غذایی انسان داشته و می توانند ترکیبات آنتی اکسیدانی مورد نیاز انسان را تامین نمایند. در این خصوص لازم است که ترکیبات گیاهی پر مصرف مانند گندم از نظر خصوصیات آنتی‎اکسیدانی مورد بررسی قرار گیرند. به‏منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ در محیط بر محتوای آنتی‎اکسیدانی آرد کامل 12 ژنوتیپ گندم، آزمایشی در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار و در دو تاریخ کاشت نرمال و تنش گرما در مزرعه تحقیقاتی شماره یک دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز انجام گردید. سه خصوصیت آنتی‎اکسیدانی مورد بررسی در این آزمایش با استفاده از روش طیف‎سنجی عبارت بودند از اندازه‎گیری میزان ترکیبات پلی‎فنل با استفاده از روش فولین‎سیوکالتو و به کمک استاندارد تانیک اسید، اندازه‎گیری میزان شاخص ic50 به روش دی پی پی اچ و اندازه‎گیری میزان فلاونوئید دانه به کمک استاندارد روتین. بررسی‎ها نشان داد که بین ژنوتیپ‏ها از نظر خصوصیات فیتوشیمیایی اختلاف وجود دارد. در تجزیه مرکب در سال و مکان برای سه شاخص فوق اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ در مکان در سال در سطح معنی‏داری یک درصد، معنی‏دار گردید. ارزیابی همبستگی میان خصوصیات فیتوشیمیایی نشان داد که همبستگی بالا و مثبت میان میزان ترکیبات پلی فنل با فلاونوئید وجود داشت. همچنین میان صفات میزان ترکیبات پلی فنل و فلاونوئید با میزان ic50 همبستگی منفی وجود داشت. علاوه براین نتایج نشان داد که ژنوتیپ‎هایی با دانه های تیره‎تر، به دلیل داشتن میزان بیش‎تر رنگدانه‏های آنتی‎اکسیدانی، دارای خاصیت آنتی‏اکسیدانی بالاتری هستند. بررسی وراثت‎پذیری صفات آنتی‏اکسیدانی نیز نشان داد که میزان ترکیبات آنتی‏اکسیدانی با داشتن وراثت‎پذیری 97 درصد، تنوع ژنوتیپی بالا (با 3/80 درصد) و بازده ژنتیکی بالا (523/1) در پاسخ به انتخاب با شدت‎ 10 درصد این قابلیت را دارد که به‏عنوان یک صفت مطلوب در برنامه‏های به‏نژادی مورد بهره‎برداری قرار گیرد. بررسی تنوع برای صفت میزان ترکیبات فیتوشیمیایی نشان داد که در تمامی مکان‏های مورد بررسی بیش‎ترین سهم واریانس فنوتیپی به واریانس ژنوتیپی اختصاص یافته بود که سهم بالای واریانس ژنوتیپی در شرایط نرمال نشان دهنده‎ی بروز تنوع ژنوتیپی بیش‎تر در میان ژنوتیپ‏های مختلف در شرایط نرمال نسبت به شرایط تنش است. در نتیجه گزینش صفت میزان ترکیبات آنتی اکسیدانی در شرایط نرمال مطلوب‏تر خواهد بود. بررسی تنوع محیطی نشان داد که میان محیط‎های مختلف نسبت به ژنوتیپ‏های مختلف برای صفت میزان ترکیبات پلی‏فنل تنوع بیش‎تری وجود داشت که این موضوع حاکی از سهم بالای واریانس محیطی در بروز این صفت بود و برای دو صفت فیتوشیمیایی دیگر یعنی صفات میزان ترکیبات آنتی اکسیدانی و فلاونوئیدی بیش‏ترین سهم تنوع به ژنوتیپ اختصاص یافت که این امر حاکی از سهم بالای واریانس ژنوتیپی در بروز این صفات بود. ضرایب تنوع ژنوتیپی و فنوتیپی برای تمامی صفات فیتوشیمیایی مورد بررسی به استثنای ضرایب تغییرات ژنوتیپی برای میزان ترکیبات پلی‏فنل، بالای ده بود که نشان دهنده‎ی تنوع بالای فنوتیپی و ژنوتیپی بود. بیش‏ترین تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی در مورد صفت میزان ترکیبات آنتی‎اکسیدانی با ضریب تغییرات فنوتیپی 3/80 و ضریب تغییرات ژنوتیپی 46/81 مشاهده شد. با توجه به میزان بالای تغذیه دانه گندم توسط انسان در مقایسه با سایر گیاهان ب خصوص گیاهان دارویی در یک واحد زمانی مشخص میزان بیش‎تری ترکیبات آنتی‎اکسیدان با منشاء گندم مصرف می‎شود. براساس یافته‎های این پژوهش وجود مقادیر معنی‏داری از ترکیبات آنتی‎اکسیدان در آرد کامل ژنوتیپ‏های گندم تأیید و بر مصرف محصولات مبتنی بر گندم با حداقل درجه سایش تأکید می‎گردد.